Ὁ Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ἰεζεκιήλ (1874-1953) ὑποστηρίζει τὴν πολυφωνία

Γιὰ τὸν μακαριστὸ Ἰεζεκιὴλ ἔχουν γραφεῖ πολλά, ἀκόμη καὶ βιβλία.

 Ἂς δοῦμε πρῶτα ἕνα βιογραφικό του:

https://www.pemptousia.gr/2015/09/mitropolitis-iezekiil-thessaliotidos-1874-03-septemvriou-1953/

    Φαίνεται ὅτι ἀρκετοὶ κληρικοὶ δὲν ἦσαν ἐναντίοι μὲ τὴν εἰσαγωγὴ τῆς πολυφωνιᾶς στοὺς ὀρθοδόξους ναούς. Ἰδοὺ τί γράφει ὁ μετέπειτα Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ἰεζεκιήλ, ὁ ἐπωνομαζόμενος Βελανιδιώτης (ἀπὸ τὴν Μονὴ τῆς Βελανιδιᾶς τῆς Καλαμάτας, τῆς ἰδιαιτέρας πατρίδος του) στὸ μουσικοφιλολογικὸ περισοδικὸ «ΜΟΥΣΙΚΗ» τοῦ Γεωργίου Παχτίκου. Ὁ Ἰεζεκιὴλ, ὅταν ἔγραφε αὐτὰ, ἦταν ἀκόμη ἀρχιμανδρίτης καὶ διακονοῦσε στὴν Τεργέστη. Ἡ ἑλληνικὴ παροικία τῆς Τεργέστης, ὅπως γνωρίζουμε, εἶχε ἀπὸ πολὺ ἐνωρὶς υἱοθετήσει τὴν μουσικὴ τοῦ Ἰ. Χαβιαρᾶ.

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ τῶν Ἑλλήνων ΟΛΓΑ, ἡ τετραφωνία καὶ ὁ Ἀ. Κατακουζηνός

      Ὁ Βασιλεὺς Γεώργιος ὁ Α΄, τὸ 1867, ἐνυμφεύθη τὴν Ὄλγα Κωνσταντίνοβνα, Μεγάλη Δούκισσα τῆς Ῥωσσίας. Ἡ δεκαεξαετὴς Ὄλγα, ποὺ εἶχε μακρινὴ βυζαντινὴ καταγωγή, ἦταν ἰδιαιτέρως θρησκευόμενη καὶ μεγαλωμένη μὲ τὰ μεγαλοπρεπῆ ἀκούσματα τῆς ῥωσσικῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Στοὺς ναοὺς τῆς Πετρουπόλεως, ὅπου εκκλησιαζόταν, οἱ πολυμελεῖς χορῳδίες ἔψαλλαν ὕμνους τοῦ D. Bortniansky, τοῦ G. Lomakin, τοῦ A. Lvov ὅπως οἱ παρακάτω:

 

Τοῦ Δείπνου Σου τοῦ Μυστικοῦ ( A. Lvov)

Σὲ ὑμνοῦμεν (Gabriel Lomakin)

Τὸ περίφημο «Χερουβικὸν ἀρ. 7» τοῦ Οὐκρανοῦ D. Bortniansky

Ἄξιόν Ἐστι (D. Bortniansky)

    Λέγεται ὅτι ἡ νεαρὴ Βασίλισσα δυσκολεύθηκε νὰ προσαρμοσθῇ στὴν νέα της πατρίδα. Φαντασθεῖτε τὴν δυσαρέσκειά της, ὅταν εἰσερχομένη στοὺς δικούς μας ναούς, ἄκουσε τὶς «ἀμανεδοειδεῖς», ῥινόφωνες ἑρμηνεῖες τῶν ψαλτάδων μας. Ἔτσι στὰ 1870, κάλεσε τὸν ἐν Ὀδησσῷ εὑρισκόμενον, ἐξαίρετο μουσικὸ καὶ λόγιο, Ἀλέξανδρο Κατακουζηνό (1824-1892), γιὰ νὰ ὀργανώσῃ τὴν χορῳδία τοῦ ἀνακτορικοῦ παρεκκλησίου. Ὁ Κατακουζηνὸς μέχρι τότε διηύθυνε τὴν χορῳδία τοῦ ἐκεῖ ἑλληνορθοδόξου ναοῦ τῆς Ἁγίας Τριάδος. 

     Χάρις στὴν ἐπιθυμία της Βασιλίσσης, ἡ τετραφωνία ἀρχίζει νὰ ἑδραιώνεται στὴν ἑλληνικὴ πρωτεύουσα, τοὐλάχιστον στὰ Ἀνάκτορα. Ὁ Κατακουζηνὸς ὑπῆρξε ὁ ἀγαπημένος δάσκαλος τοῦ πλέον φημισμένου συνθέτη τετράφωνης ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τοῦ Θεμιστοκλέους Πολυκράτους. Μαθητές του, στην παιδικὴ ανακτορικὴ χορῳδία, ὑπῆρξαν καὶ ἄλλοι συνθέτες τῆς τεραφωνίας ὅπως ὁ Δημήτριος Ῥόδιος καὶ ὁ Σπυρίδων Σπάθης.

     Τελευταῖοι διευθυντὲς τῆς χορῳδίας τοῦ Παρεκκλησίου τῶν Ἀνακτόρων διετέλεσαν οἱ Μιχάλης Ἀδάμης καὶ Στέφανος Βασιλειάδης.

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ (1851-1926)

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟΣ

* * * * *

ΔΙΑΦΟΡΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ

 Ἀλ. ΚΑΤΑΚΟΥΖΗΝΟ

1. Περιοδικὸ «Η ΔΙΑΠΛΑΣΙΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ»

2. «ΤΟ ΑΣΤΥ» 2/10/1892

3. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ»  2/10/1892

4. «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» 2/10/1892

5. «ΚΑΙΡΟΙ» 2/10/1892

6. «ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ» 2/10/1892

7. ΘΕΟΔΩΡΟΥ Ν. ΣΥΝΑΔΙΝΟΥ«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ»

 (1824-1919), 

ΤΥΠΟΙΣ "ΤΥΠΟΥ", ΑΘΗΝΑΙ 1919

  Μεταξὺ τῶν ὀλίγων δυστυχῶς μεγάλων ἱεροφαντῶν τῆς μουσικῆς, τοὺς ὁποίους ἔχει νὰ ἐπιδείξῃ ἡ Ἑλλάς, συγκαταλέγεται καὶ ὁ Ἀλ. Ἰ. Κατακουζηνός.

8. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΗΛΙΟΥ (τόμος ΕΛΛΑΣ)

   «Τὸν λαμπρὸν τοῦτον ἀρχιμουσικὸν καὶ συνθέτην ἡ βασίλισσα Ὄλγα προσεκάλεσεν εἰς Ἀθήνας ἀπὸ τὴν Ὀδησσόν, ὅπου ἦτο ἐγκατεστημένος, διὰ νὰ διευθύνη τὸν ἐκκλησιαστικὸν χορὸν τῶν Ἀνακτόρων. Ὁ Κατακουζηνὸς εἶναι ὁ πρῶτος εἰσηγητὴς τῆς τετραφωνίας εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν μουσικήν. Ἡ τετραφωνία του αὐτή, τὴν ὁποίαν ἐφήρμοσεν εἰς τὸν ναὸν τῆς Ἁγίας Τριάδος τῆς Ὀδησσοῦ ἐγένετο ἐνθουσιωδῶς δεκτὴ εἰς Ἀθήνας. Οὗτος ἔμεινεν εἰς Ἀθήνας καθ᾿ ὅλην τὴν ζωήν του διακριθεὶς εἰς τὸ Ὠδεῖον διὰ τὸν φλογερὸν ζῆλον του εἰς τὴν διδασκαλίαν τῆς ὠδικῆς καὶ ἁρμονίας. Ἐκ τῶν μαθητῶν του διεκρίθησαν ἐξαιρετικὰ ὁ ὑψίφωνος Ι. Ἀποστόλου, ὁ ὁποῖος κατέστη διάσημος εἰς τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν Εὐρώπην καὶ ὁ συνθέτης Δ. Ρόδιος. Ἡ ἀφοσίωσις τοῦ Κατακουζηνοῦ εἰς τὴν μουσικὴν διάπλασιν ὅλων τῶν νέων τῆς ἐποχῆς του, τοὺς ὁποίους ἐδίδασκε δωρεάν, ἦτο παροιμιώδης. Ἔγραψε δύο μελοδράματα τὴν «Ἀρετοῦσαν τῶν Ἀθηνῶν» καὶ τὸν «Ἀντώνιον Φώσκορη», τὰ ὁποῖα ἐπαίχθησαν μὲ ἐπιτυχίαν εἰς τὴν Ὀδησσὸν καὶ ἄφησε πλῆθος συνθέσεων, αἱ ὁποῖαι μέχρι σήμερον ἔμειναν ἀνέκδοτοι. Ὁ Κατακουζηνὸς ἦτο καὶ ποιητὴς καὶ ἔγραψε σειρὰν ποιημάτων ἀπὸ τὰς ὁποίας πολὺ γνωστὴ καὶ ἀγαπητὴ ἔμεινεν ἡ σειρὰ τῶν «Παιδικῶν ἀσμάτων», μὲ τὴν χαριτωμένην μουσικήν των, ἡ ὁποῖα ἔχει τρυφερὸν αἴσθημα καὶ πνεῦμα».               

«Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ» 

(σύνθεσις Ἀλ. Κατακουζηνοῦ γιὰ τὴν Θ. Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου)

    
 «Μεγάλη Δοξολογία» (σύνθεσις Ἀλ. Κατακουζηνοῦ)

 «Σήμερον Κρεμᾶται ἐπὶ ξύλου» (σύνθεσις Ἀλ.Κατακουζηνοῦ)

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΣΤΗΝ ΟΔΗΣΣΟ,

ὅπου ἦταν ἀρχικῶς χοράρχης ὁ Ἀλ. Κατακουζηνός

 «Σὲ ὑμνοῦμεν» τοῦ Ἀλ. Κατακουζηνοῦ


__________________________________________________________

Ἀκολουθεῖ ἕνα ποίημα τοῦ Ἀλ. Κατακουζηνοῦ μὲ θέμα τὴν εἰσαγωγὴ τῆς τετράφωνης μουσικῆς στὴ Βιέννη, τὸ Πάσχα τοῦ 1844, ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Χαβιαρᾶ. Τὸ σκεπτικὸ τῆς μεταρρυθμίσεως δηλώνεται ἀπὸ τοὺς στίχους: «Καὶ ὁ Ἕλλην ἐκ τοῦ σκότους βαθμηδὸν τῆς ἀμουσίας/ εἰς τὸ φῶς προβαίνει πάλιν τῆς προγονικῆς εὐκλείας».Ἡ καινοτομία αὐτὴ ἐντάσσεται στὸ γενικότερο πνεῦμα τοῦ Νεοελληνικοῦ Διαφωτισμοῦ.

ΤΕΤΡΑΦΩΝΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

κατὰ τὸ ἅγιον Πάσχα

^{Τὴν καρδίαν κατανύσσον ποῖον μέλος ἀναβαίνει}

^{Ἐν εὐρύθμῳ ἁρμονίᾳ πρὸς τοῦ Ποιητοῦ τὸν θρόνον;}

^{Μήπως ἄγγελοι ἐν μέσῳ τῶν ἀνθρώπων κεκρυμμένοι}

^{Ἐν χορῷ δοξολογοῦσι τὸν ὑπάρχοντ᾿ ἀπ᾿ αἰώνων ;}

^{Ἐν τῷ οἰκῳ τοῦ Κυρίου ὁ χορὸς εὐρύθμως ψάλλει.}

^{Τοῦ λαοῦ τοῦ φιλοχρίστου ἡ κατάνυξις μεγάλη,}

^{Καὶ ὁ Ἕλλην ἐκ τοῦ σκότους βαθμηδὸν τῆς ἀμουσίας}

^{Εἰς τὸ φῶς προβαίνει πάλιν τῆς προγονικῆς εὐκλείας.}

^{Γεγονὸς* λαμπρὸν καὶ τοῦτο, νέα δόξα τοῦ αἰῶνος.}

^{Εἰς τὴν βίβλον ἀνεγράφη τῆς τοῦ κόσμου ἱστορίας.}

^{Τοῦ Δαβὶδ ἡ φόρμιγξ πάλιν φθεγγομένη γλυκυφώνως}

^{Εἰς τὰς ἱερὰς ᾠδάς μας διαχύνει ἁρμονίας.}

^{Εὔφωνος ὁ θεῖος οἶκος ἀντηχεῖ· φαιδρότης θάλλει.}

^{Ὁ χορὸς ἐν ἁρμονίᾳ τὸ «Χριστὸς Ἀνέστη» ψάλλει}

^{Καὶ ὁ Ἕλλην ἐκ τοῦ σκότους βαθμηδὸν τῆς ἀμουσίας}

^{Εἰς τὸ φῶς προβαίνει πάλιν τῆς προγονικῆς εὐκλείας.}

^{Τὸν ἐκ τάφου ἀναστάντα ἡ πανήγυρις δοξάζει·}

^{Ἐκαλύφθ᾿ ἡ ἐκκλησία ὑπὸ κλάδων καὶ βαΐων.}

^{Λάμπουσι τοῦ Πάσχα φῶτα, λίβανος εὐωδιάζει,}

^{Καὶ «Χριστὸς Ἀνέστη» γλῶσσαι ἀναμέλπουσι χιλίων.}

^{Ναί, ἀνέστη καὶ συγχρόνως τὰς ἐκτάσεις διασχίζει}

^{Ἄκουσμα καινὸν καὶ νέον καὶ χαρὰ εὐαγγελίζει,}

^{Καὶ ὁ Ἕλλην ἐκ τοῦ σκότους βαθμηδὸν τῆς ἀμουσίας}

^{Εἰς τὸ φῶς προβαίνει πάλιν τῆς προγονικῆς εὐκλείας.}

^{Ὑποτρέμουσα ἡ χώρα δὲν ἐσείσθη τῶν μνημάτων ;}

^{Δὲν ἐξῆλθον ἐκ τοῦ τάφου αἱ σκιαὶ τῶν τεθνεώτων ;}

^{Βλέπω τὰς σκιὰς ἐκείνας μὲ τὰ διαυγῆ πτερά των}

^{Ἱπταμένας ἐν τῷ μέσῳ τῶν λαμπρῶν τοῦ Πάσχα Φώτων.}

^{Εὔφωνος ὁ θεῖος οἶκος ἀντηχεῖ· φαιδρότης θάλλει.}

^{Ὁ χορὸς ἐν ἁρμονίᾳ τὸ «Χριστὸς Ἀνέστη» ψάλλει,}

^{Καὶ ὁ Ἕλλην ἐκ τοῦ σκότους βαθμηδὸν τῆς ἀμουσίας}

^{Εἰς τὸ φῶς προβαίνει πάλιν τῆς προγονικῆς εὐκλείας.}

* Εἰσαγωγὴ τῆς ἁρμονίας εἰς τὰς ἱερὰς ᾠδὰς τῆς ἡμετέρας ἐκκλησίας (σ.σ.).

(Ἀλ. Κατακουζηνοῦ: Η ΜΟΥΣΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ, μέρος δεύτερον, Ν. Π. Παπαδόπουλος, Ὑδραῖος, ἐν Ἀθήναις 1887, σελ. 69)

Ἡ εὑρεῖα διάδοσις τῆς τετράφωνης ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ἀνὰ τὴν Ἑλλάδα

Λίγοι σήμερα γνωρίζουν γιὰ τὴν πλατιὰ διάδοσι τῆς «τετραφωνίας» κατὰ τὸ παρελθόν. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ἀθήνα καὶ τὸν Πειραιά, τὰ Ἑπτάνησα, τὶς ἑλληνικὲς παροικίες τῆς Εὐρώπης καὶ τὴν ὁμογένεια τῶν Η.Π.Α., ἡ πολυφωνικὴ ἐκκλησιαστική μουσική, παρὰ τὴν κακὴ ἀντιμετώπισι ἀπὸ τὴν πλειονότητα τῶν ψάλτῶν, ἐξαπλώθηκε καὶ σὲ πολλὲς ἑλληνικές ἐπαρχιακὲς πόλεις (Αἴγινα, Πάτρα, Καλαμάτα, Σάμος, Τρίπολι, Θῆβα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Σέρρες, Ἰωάννινα κ.α.).

Ἀπὸ τὸ διαδίκτυο ἀλιεύσαμε κάποια ἐμπεριστατωμένα καὶ καλογραμμένα κείμενα, τὰ ὁποῖα ἀνασύρουν ἀπὸ τὴν λήθη, τὴν αἴγλη ὁρισμένων τετραφώνων ἐκκλησιαστικών χορωδιῶν, ποὺ δυστυχῶς δὲν ὑπάρχουν. Οἱ χορωδίες αὐτὲς συνέβαλαν στὴν καλλιέργεια ἑνὸς ἀνώτερου μουσικοῦ αἰσθήματος καὶ τὴν ἐξοικείωσι τοῦ κοινοῦ μὲ τὴν χορωδιακὴ τέχνη. 

*Η ΤΕΤΡΑΦΩΝΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΣΤΑ ΙΩΑΝΝΙΝΑ

https://egiannina.wordpress.com/2014/04/19/%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%BE%CE%B5%CF%87%CF%89%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AE-%CE%B1%CE%B3%CE%AC%CF%80%CE%B7/

 Ἐντοπίσαμε δὲ καὶ θαυμάσια ἠχητικὰ ντοκουμέντα... ἀπὸ τὸ 1987

*Η ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ http://www.serrelib.gr/agioplastis/polifonimousiki.htm

*Η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ
http://www.eleftheria.gr/index.asp?cat=59&aid=89504

* Η ΤΕΤΡΑΦΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑ (ΜΕΛΕΤΗ), (εισήχθη γιὰ πρώτη φορὰ τὸ 1895 στὸν Ι.Ν. Ὑπαπαντής ἀπὸ τὸν Σωτήρη Κατσαΐτη)

http://www.academia.edu/5595209/%CE%9F_%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B1%CF%8A%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AC%CF%84%CE%B1%CF%82_1890-1912

Ποιός ἦταν ὁ Benedikt Randhartinger

   Ὁ Βενέδικτος Ρανδχάρτινγερ ἦταν Αὐστριακός συνθέτης, τενόρος, διευθυντὴς χορῳδίας καὶ ὀρχήστρας. Γεννήθηκε στὶς 27 Ιουλίου τοῦ 1802 στὴν πόλι Ruprechtshofen. Ὁ πατέρας του, δάσκαλος τὸ ἐπάγγελμα, πέθανε ὅταν ὁ Βενέδικτος ἦταν τεσσάρων ἐτῶν. Ὁ πατριός του, ποὺ ἦταν ἐπίσης δάσκαλος, τοῦ ἔδωσε καὶ τὰ πρῶτα μαθήματα μουσικῆς. Σπούδασε συστηματικῶς στὸ Kaiserlich-konigliches Stadtkonvikt στὴν Βιέννη ἀπὸ τὸ 1813 ἕως τὸ 1819, ὅπου γνωρίσθηκε καὶ συνεδέθη φιλικῶς μὲ τὸν Φρὰντς Σοῦμπερτ. Ἦσαν καὶ οἱ δυό τους μέλη τῆς Παιδικῆς Χορῷδίας τῆς Βιέννης. Ἀργότερα σπούδασε νομικὰ καὶ φιλοσοφία στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Βιέννης μέχρι τὸ 1825, ἐνῷ παραλλήλως ἔπαιρνε μαθήματα συνθέσεως ἀπὸ τὸν Antonio Salieri. Ἀπὸ τὸ 1825 μέχρι τὸ 1832, ὅπότε καὶ προσελήφθη ὡς τενόρος στὴν χορῳδία τοῦ παρεκκλησίου τῶν ἀνακτόρων (Hofkapelle), ἠργάσθη σὰν ἰδιαίτερος γραμματεὺς τοῦ κόμητος Louis Szechenyi. Ἀπέκτησε καλὴ φήμη σὰν διευθυντὴς συναυλιῶν τῶν ἀνακτόρων, ὥστε τὸ 1864 ἔλαβε τὴν θέσι τοῦ δευτέρου διευθυντοῦ τῆς ὀρχήστρας τοῦ παρεκκλησίου τῶν ἀνακτόρων (Kapellmeister).  Ὅταν ὁ διευθυντὴς Ignaz Assmayer ἀπεχώρησε λόγω συνταξιοδοτήσεως, τὸν διεδέχθη τὸ 1862 γιὰ τὰ ἑπόμενα τέσσερα χρόνια. Ἦταν νυμφευμένος καὶ εἶχε τέσσερα παιδιά. Ἀπεβίωσε στὶς 23 Δεκεμβρίου τοῦ 1893 στὴν Βιέννη. Ὡς συνθέτης ἦταν πολυγραφότατος. Χαρακτηρίζεται ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς δημοφιλέστερους συνθέτες τῆς ἐποχῆς του, μετὰ τὸν Σοῦμπερτ.  

     Στὰ περίπου 2.000 ἔργα του συμπεριλαμβάνονται ἐκκλησιαστικὴ μουσική, ἡ ὄπερα Konig Enzio, ἔργα γιὰ ὀρχήστρα, μουσικὴ δωματίου, χοροὶ καὶ πολλὰ τραγούδια. Ἡ μουσική του, ποὺ εἶναι ἰδιατέρως μελῳδική καὶ δεξιοτεχνική, ἐντάσσεται στὸ πρώιμο ρομαντικὸ στύλ. Στὴ γενέτειρά του λειτουργεῖ μουσεῖο πρὸς τιμήν του. Τὰ τελευταῖα χρόνια παρατηρείται μία τάσις ἀναβιώσεως τῶν ἔργων του.

ΕΡΓΑ:

847 τραγούδια, χορωδιακὰ καὶ μπαλλάντες μὲ ἢ χωρὶς ὀργανικὴ συνοδεία.

20 Λειτουργίες

2 Ρέκβιεμ

2 Συμφωνίες

2 ὄπερες

3 Gradualien (μέρος τῆς λατινικῆς Θ. Λειτουργίας)

40 Offertorien (μέρος τῆς λατινικῆς Θ. Λειτουργίας)

1286 μικρότερα ὀρχηστρικά ἔργα, ἔργα μουσικῆς δωματίου, ἔργα γιὰ βιολί, πιάνο καὶ φυσικὰ τετράφωνη μουσική γιὰ τὴν Ἑλληνορθόδοξη Ἐκκλησία (σὲ συνεργασία μὲ τὸν τότε πρωτοψάλτη τῆς Ἁγίας Τριάδος Βιέννης Ἰωάννη Χαβιαρά), ἐναρμονίσεις ἑλληνικῶν τραγουδιῶν καὶ πολυχρονισμοὺς στὸν Βασιλέα Ὄθωνα).

*Ἰδοὺ λοιπὸν μερικὰ ἔργα του:

CANTATE DOMINΟ (ᾼΣΑΤΕ Τῼ ΚΥΡΙῼ) (γιὰ χορῳδία καὶ ὀρχήστρα βασισμένο σὲ ψαλμικούς στίχους)  

Μεγαλυνάριον τῶν Χριστουγέννων (Μεγάλυνον ψυχή μου... μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον)

   

Σὲ ὑμνοῦμεν  (ἐκ τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου)

Μετὰ τῶν Ἁγίων ἀνάπαυσον

*ΕΡΓΑ ΚΟΣΜΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ:

Grand Trio e-moll Op.10 (γιὰ βιολί, τσέλλο καὶ πιάνο)

Lied Der Wunsch (γιὰ κόρνο, πιάνο, τενόρο)

 

Μία σειρὰ θαυμασίων Lieder στὸ ὕφος τοῦ Schubert

ΣΜΥΡΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ καὶ τετραφωνία

   Ἀλήθεια πόσοι γνωρίζουν πὼς ὁ ἐθνομάρτυς Μητροπολίτης  Σμύρνης Χρυσόστομος (1867-1922) ἦταν ὑποστηρικτὴς τῆς τετραφωνίας ;

Ἀπὸ τὸ βιβλίο* τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Παγκρατίου τοῦ Βατοπαιδινοῦ (1918) μαθαίνουμε, ὅτι σὲ πολλοὺς  ἱεροὺς ναοὺς τῆς Σμύρνης, «εὐλογίᾳ καὶ ἐμπνεύσει» τοῦ Χρυσοστόμου, εἶχε εἰσαχθῆ ἡ πολυφωνικὴ χορῳδιακὴ μουσική.

      Τέσσερις πολυφωνικὲς χορῳδίες, πλήρως καταρτισμένες, συναγωνίζονταν στὴ Σμύρνη. Ἡ πρώτη ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν τοῦ Πέτρου Μανέα (στὸν Ἅγιο Δημήτριο), η δεύτερη ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν τοῦ Δ. Οἰκονόμου (στὸ ναὸ τῆς Μυρακτῆς), ἡ τρίτη  συστήματος Ἰ. Σακελλαρίδη μὲ χοράρχη τὸν Δ. Μηλανάκη, καὶ ἡ τέταρτη συστήματος Χαβιαρᾶ μὲ χοράρχη τὸν Δ. Γαζή. Οἱ δύο τελευταῖες ἔψαλαν ἐκ περιτροπῆς σὲ διαφόρους ναούς τῆς πόλεως. Ὑπῆρχε ὅμως καὶ ἄλλη μία ποὺ διηύθυνε ὁ Ἐμμ. Φαρλέκας, ἀποτελουμένη ἀπὸ κορίτσια, ποὺ ἔψαλε καὶ βυζαντινὰ καὶ τετράφωνα.

  Ἡ Χορῳδία τοῦ Πέτρου Μανέα (1870-1950), ὁ ὁποῖος παρεμπιπτόντως ἔψαλε καὶ παραδοσιακὰ, ψάλλει τὸ "ΣΗΜΕΡΟΝ ΚΡΕΜΑΤΑΙ" καὶ τὸ "Τῌ ΥΠΕΡΜΑΧῼ" (1930) σὲ μίαν ἰδιότυπη, λαϊκότροπη πολυφωνία. Πρόκειται γιὰ δικές του συνθέσεις (minore).  

 

 

* Ἀρχιμανδρίτου Παγκρατίου Βατοπαιδινοῦ: Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, Ἐν Κωνσταντινουπόλει, ἐκ τοῦ Πατριαρχικοῦ τυπογραφείου, σελ. 51 κ.ἑ. 

 

Ἀρχιμανδρίτης Παγκράτιος Βατοπαιδινός «Η ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΙΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ (1918)»

Ἕνα βιβλίο ποὺ ὑπερασπίζεται τὴν «τετραφωνία» γραμμένο ἀπὸ ἕναν λόγιο, ρηξικέλευθο Ἀρχιμανδρίτη. Ὁ μακαριστὸς Παγκράτιος ξεμπροστιάζει τὴν παχυλὴ ἀμάθεια καὶ τὴν στενοκεφαλιὰ τῶν ψαλτῶν.

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΔΩ:
http://medusa.libver.gr/jspui/handle/123456789/7083

4. «Ἡ Βυζαντινή καὶ ἡ Εὐρωπαϊκὴ μουσική» Στ. Σταματιάδη

     Άλλο, ἐξ ἴσου φανταστικόν, πλεονέκτημα τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς εἶναι ἡ πολλαπλότης τῶν γενῶν καὶ τῶν ἤχων. Ἐνῷ ἡ εὐρωπαΐκὴ ἔχει δύο μόνον γένη, τὸ μεῖζον καὶ τὸ ἔλασσον, ἡ βυζαντινὴ ἔχει τὸ διατονικὸν, εἰς τὸ ὁποῖον ὑπάγεται τὸ μείζον καὶ ἐν μέρει τὸ ἔλασσον τῆς εὐρωπαϊκῆς, καὶ πρὸς τούτοις τὸ χρωματικὸν καὶ τὸ ἐναρμόνιον. Ἐκ τῶν τριῶν δὲ τούτων γενῶν προκύπτουν ὀκτὼ ἦχοι, τῶν ὁποίων μάλιστα τινὲς καὶ ὑποδιαιροῦνται. Ἡ θέσις αὕτη δὲν μοῦ ἐπιτρέπει νὰ ἐκταθῶ εἰς τεχνικὰς λεπτομερείας ἐπὶ τοῦ ζητήματος τούτου, ἀλλ' ἰδοὺ ἐν συντόμῳ περὶ τίνος πρόκειται.

   Ἡ διάκρισις τόσων πολλῶν ἤχων ἐν τῇ βυζαντινῇ μουσικῇ εἶναι ἀπαύγασμα τοῦ παλαιοῦ ἀποσυνθετικοῦ πνεύματος, τὸ ὁποῖον ἠρέσκετο νὰ ἐξετάζῃ ἕκαστον πρᾶγμα χωριστὰ καὶ νὰ τοῦ δἰδῃ ἰδιαίτερον ὄνομα, ἀντιθέτως πρὸς τὸ νέον πνεῦμα, τοῦ ὁποίου χαρακτηριστικὸν εἶναι ἡ τάσις τῆς ἁπλοποιήσεως, τῆς γενικεύσεως καὶ τῆς ὑπαγωγῆς ὅσον τὸ δυνατὸν περισσοτέρων πραγμάτων εἰς ἕνα τύπον ἀντιλήψεως.

   Ἡ βυζαντινὴ μουσικὴ κατατάσσει εἰς διαφόρους ἤχους μελῳδίας, αἱ ὁποῖαι δὲν ἀνήκουν εἰς κλίμακας διαφόρους, ἀλλὰ διαφέρουν μόνον κατὰ τὴν μελωδίαν, δηλαδὴ περιέχουν ἑκάστοτε φράσεις, τινὰς στερεοτύπους καὶ χαρακτηριστικὰς, καὶ πρὸ πάντων καταλήξεις (π.χ. πρῶτος καὶ πλάγιος α΄, τρίτος και πλ. δ΄, δεύτερος καὶ πλ. β΄). Ἐννοεῖται ὅτι, ἂν μὲ τὸ στενὸν αὐτὸ πνεύμα ἐπρόκειτο νὰ κατατάξῃ καὶ τὰς ἰδικὰς της μελῳδίας ἡ εὐρωπαϊκὴ μουσική, ὅπου ἡ ποικιλία τῶν μουσικῶν ἰδεῶν εἶναι ἀτελεύτητος, καὶ ὅπου στερεότυποι φράσεις δὲν ὑπάρχουν, οἱ ἦχοι αὐτῆς θὰ ἠριθμοῦντο κατὰ χιλιάδας· ἡ δεῖνα λειτουργία θὰ περιείχεν 150 ἤχους, τὸ δεῖνα μελόδραμα 250 ἄλλους ἤχους, καὶ οὕτω καθεξῆς.

   Ἀλλ' εὐτυχῶς ἡ εὐρωπαϊκὴ μουσική, ὑπὸ τὰς ἐμπνεύσεις τοῦ νεωτέρου πνεύματος, κατέταξεν ἄλλως τὰ πράγματα. Ἀπῄτησε νὰ μὴ διαφέρουν αἱ μελωδίαι μόνον κατὰ τὴν μορφὴν, ἀλλὰ νὰ κεῖνται ἐπὶ κλιμάκων διαφόρων, καὶ οὕτω προέκυψαν δύο μόνον γένη. Καὶ εἰς τὴν ἐφαρμογὴν δὲ τῆς ἰδέας ταύτης δεικνύει πολλὴν ἐλαστικότητα, διότι π.χ. ἡ κλίμαξ τοῦ ἐλάσσονος γένους δὲν εἶναι μία μόνη, καὶ ἐν τούτοις οὐδεὶς λόγος γίνεται περὶ ὑποδιαιρέσεως τοῦ γένους τούτου.

   Ἄλλων τινῶν ἤχων ἡ διάκρισις βασίζεται εἰς τὴν ὕπαρξιν διαστήματος μικροτέρου τοῦ ἡμιτονίου. Ἀλλ' ἐπειδὴ τὸ διάστημα τοῦτο, καθῶς εἶπον, ἐξέλιπεν, ἀντικατασταθέν ὑπὸ τοῦ ἡμιτονίου, διὰ τοῦτο κατήντησε γρᾶμμα νεκρὸν καὶ ἡ διάκρισις τῶν ἤχων τούτων. Οὕτω, μὲ τὴν κατάργησιν τοῦ διαστήματος τούτου, τὸ ἐναρμόνιον γένος (τρίτος καὶ βαρὺς) συγχωνεύεται ἐν μέρει εἰς τὸ μεῖζον καὶ ἐν μέρει εἰς τὸ ἔλασσον γένος. Ὅσον διὰ τὸ χρωματικὸν γένος, τοῦτο βεβαίως, ὅπως ἔχει, δὲν ἀπαντᾶται εἰς τὴν εὐρωπαϊκὴν μουσικὴν, ὄχι διότι εἶναι ἄγνωστον εἰς αὐτὴν ἢ διότι διότι δὲν δύναται νὰ ὑπαχθεῖ εἰς τοὺς κανόνας τῆς ἁρμονίας, ἀλλὰ διότι ἔχει χαρακτῆρα ἐκνευριστικῶς μελαγχολικόν, τὸν ὁποῖον τὸ νευρικὸν σύστημα τῶν εὐρωπαϊκῶν λαῶν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἀπέκρουσεν, ἐνῷ διεσώθη παρὰ τοῖς ἀνατολικοῖς λαοῖς, ὅπου αἱ ψυχολογικαὶ συνθῆκαι ἦσαν διάφοροι.

   Ἐν γένει παρατηρητέον, ὅτι ἡ εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ οὐδὲν κατ' ἀρχὴν ἀποκλείει. Δέχεται ὅ τι δήποτε, ὑπὸ μόνην τὴν αἵρεσιν τοῦ νὰ εἶναι ὡραῖον. Δὲν ἐχηματίσθη ἡ μουσικὴ αὕτη ὑπὸ τὰς ἐμπνεύσεις οἱουδήποτε πατριωτικοῦ αἰσθήματος, καὶ διὰ τοῦτο κακῶς λέγεται εὐρωπαϊκὴ μουσική· εἶναι ἡ μουσική.

   Συνειθίσαμεν νὰ ἀσεβῶμεν πρὸς πᾶν μέγα καὶ ὡραῖον πράγμα, τὸ ὁποῖον δὲν ἐννοοῦμεν, καὶ τὸ ὁποῖον δὲν εἶναι Ἑλληνικῆς καταγωγῆς, καὶ τὴν ἀσέβειαν ταύτην συγχέομεν μὲ τὸ ἅγιον αἴσθημα τῆς φιλοπατρίας, τὸ ὁποῖον διαμαρτύρεται διὰ τὴν ὕβριν ταύτην. Συνειθίσαμεν νὰ ἀγνωμονῶμεν πρὸς τὰς μεγάλας ἐκείνας ψυχάς, αἱ ὁποῖαι εἰργάσθησαν δι' ὅλην τὴν ἀνθρωπότητα, ὅπως καὶ οἱ μεγάλοι μας πρόγονοι, καὶ αἱ ὁποῖαι δὲν ἐφαντάσθησαν βέβαια ὅτι εἰς μἰαν γωνίαν γῆ, ἐκείνην ἀκριβῶς ὅπου διὰ πρώτην φορὰν ἔλαμψε τὸ ὡραῖον μὲ ὅλη τὴν αἴγλην, θὰ εὑρίσκοντο ἄνθρωποι, οἱ οποῖοι τόσον θὰ ἐδυσκολεύοντο νὰ τὸ ἀναγνωρίσουν, διότι ἐπί τινα χρόνον ἀπεδήμησεν καὶ ἐπανῆλθεν ὑπὸ ἄλλον ὄνομα. Ἀλλ' οἱ λόγοι εἶναι μάταιοι. Ἂς ζητήσῃ ἕκαστος ἡμῶν τὸ ὡραῖον ὅπου νομίζει ὅτι τὸ εὑρίσκει. Πρὸς ποῖον δὲ μέρος κλίνει σήμερον ἡ πλάστιγξ ἀκατασχέτως, περιττὸν νὰ εἴπω.


Σ. Δ. Σταματιάδης

Ἐφημερίδα ΕΣΤΙΑ 30.5.1902

«Ἡ πολύφωνος μουσικὴ εὶς τὴν Ἐκκλησίαν», λῆμμα ἀπὸ τὴν Μεγάλη Ἑλληνικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια.

Ἰδοὺ ἕνα ἀξιόλογο λῆμμα ἀπὸ τὴν κλασσικὴ 

«Μεγάλη Ἑλληνικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια». 

Φέρει τὴν ὑπογραφὴ τοῦ μουσουργοῦ τῆς Ἐθνικῆς Μουσικῆς Σχολῆς 

Γεωργίου Σκλάβου.

Βιβλιογραφία της ελληνικής πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής

Σημαντικός οδηγός είναι το βιβλίο του
Γιάννη Φιλόπουλου (1944-2004):

«Σπουδή στη μουσική βιβλιογραφία της ελληνικής πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής» Εκδόσεις Νεφέλη 1996.

Ωστόσο, είτε λόγω του έτους έκδοσης του συγκεκριμένου βιβλίου είτε λόγω ανεπαρκούς πληροφόρησης παραλήφθηκαν κάποιες εκδόσεις. Έτσι κοντά σε όσες αναφέρονται στο χρήσιμο αυτό βιβλίο προσθέτουμε και τις εξής σαν συμπλήρωμα:

ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

α. Αυτοτελείς εκδόσεις συλλογών εκκλησιαστικών ύμνων

*ΚΑΨΑΣΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ: «Ο Ακάθιστος Ύμνος», διὰ τετράφωνον χορόν, Ἀθῆναι 1954. 

*ΚΑΡΠΟΔΙΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ: Επιλογή ΙΙΙ, 36 μελωδίες της παραδοσιακής εκκλησιαστικής μουσικής για τετράφωνη μικτή χορωδία, Φίλιππος Νάκας, 1993. 

*ΤΟΜΠΟΛΗΣ ΣΩΖΟΣ: Η Θεία Λειτουργία του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη μικτή χορωδία, ; Κύπρος ; 1983.

*ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: VI. Ακολουθία του αρραβώνος (για 4 φωνη μεικτή χορωδία), Νέα Υόρκη, 1944.

*ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: IV. Η Αγία και Μεγάλη Τρίτη (για 4φωνη μεικτή χορωδία), Νέα Υόρκη, 1945.

*ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: V. Η Αγία και Μεγάλη Πέμπτη (για 4φωνη μεικτή χορωδία), Νέα Υόρκη, 1949.

*TRIANTE C. KEFALAS: «Η Θεία Λειτουργία»», Boston, Mass: Sheldon Press, 1938. (για 4φωνη μεικτή χορωδία, στα ελληνικά)
Ο Triante C. Kefalas (1890;-;) υπήρξε λαμπρός Ελληνοαμερικανός δραματικός τενόρος και δάσκαλος της μουσικής, που σταδιοδρόμησε στις Η.Π.Α. Γεννήθηκε στην Ελλάδα. Σπούδασε στην "Dueheana Opera School" επί 6 χρόνια και μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του έδωσε ρεσιτάλ και συναυλίες. Έζησε στη Βοστώνη, όπου δίδαξε επί 12 χρόνια μουσική και στο Σικάγο. Στη Βοστώνη επεξεργάστηκε τη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη μεικτή χορωδία. Ανέλαβε μάλιστα τη διοργάνωση πολλών χορωδιών της ευρύτερης περιοχής, κερδίζοντας τον τίτλο του «Διοργανωτή χορωδιών στη Νέα Αγγλία». Το έργο του, που είναι σχετικά εύκολο στην εκτέλεση, έτυχε ευμενούς κριτικής από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα, ο οποίος, όταν το άκουσε, δήλωσε με ικανοποίηση ότι «ανταποκρίνεται απόλυτα στην εκκλησιαστική μας παράδοση». Η εργασία του Kefalas είναι σημαντική και από  ιστορικής πλευράς, αφού πρόκειται για τηνπρώτη έκδοση ελληνορθόδοξης πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής που έγινε στις Η.Π.Α, εντελώς άγνωστη στην Ελλάδα. Κάποιες παρτιτούρες ύμνων του υπάρχουν εδώ http://www.boston.churchmusic.goarch.org/resources/music.html. Βιογραφικά στοιχειά αντλήσαμε από εδώ http://www.boston.churchmusic.goarch.org/assets/files/Mini%20Acouste%20Key%202011-09.pdf.

*ΤΡΙΑΝΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: Ύμνοι της θείας λειτουργίας και άλλων ιερών ακολουθιών για 4φωνη ανδρική χορωδία. Πάτρα 2002 (έκδοση εκτός εμπορίου, φωτοτυπική ανατύπωση αυτόγραφων του συνθέτη).

*ΧΑΤΖΗΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΝΙΚΟΣ: Εκκλησιαστικοί Ύμνοι, επιμέλεια Αντωνίου Σαμαρτζή, μουσικός εκδοτικός οίκος «Γαϊτάνου» Κοκονέτση. (Για τετράφωνη ανδρική χορωδία. Δυστυχώς πρόκειται για μέρος του έργου του Χατζηαποστόλου, αφού σε σχετικό λήμμα του ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ της Εκδοτικής Αθηνών, αναφέρονται ακολουθίες και ύμνοι οι οποίοι στην εν λόγω έκδοση δεν υπάρχουν).

*VRIONIDES CHRISTOS: Byzantine Hymnology, the divine services of the Greek Orthodox Church, Literary Licencing.

[Πρόκειται για σύγχρονη συγκεντρωτική έκδοση (φωτοτυπική ανατύπωση) ύμνων διασκευασμένων από το Χρήστο Βρυωνίδη (1894-1961) με ελληνικούς στίχους και λατινικούς φωνητικούς χαρακτήρες. Περιλαμβάνει πληθώρα ύμνων από διάφορες ακολουθίες για μικτή χορωδία, συνοδεία οργάνου, άλλους σε απλή τριφωνία ή τετραφωνία, άλλους με ισοκράτημα (ο α΄ ήχος) και άλλους (ιδίως της Θείας Λειτουργίας σε μια πιο προωθημένη τετράφωνη αρμονία. Γενικότερα όμως κινείται στο ύφος της σχολής Σακελλαρίδη- Καψάσκη).    

***Υπάρχει ακόμη και μία ιδιότυπη έκδοση της Θείας Λειτουργίας σε μέλος του Θεμιστοκλή Πολυκράτη, που έγινε στις Η.Π.Α. το 1954. Στον τίτλο ωστόσο αναφέρεται λανθασμένα ως μόνος συνθέτης ο Ιωάννης Σακελλαρίδης (John Theodore [sic] Sakellarides) και οι διάφοροι διασκευαστές που μετέγραψαν τους ύμνους για μεικτή χορωδία (Kamilerie, Economou, Kermizis) . Ο μόνος όμως ύμνος που ανήκει στον Ιωάννη Σακελλαρίδη είναι ένα το «Σὲ ὑμνοῦμεν» (σελ, 14). Η έκδοση υπάρχει εδώ http://orthodoxmusic33.weebly.com/original-liturgies.html
 

β. Αυτοτελείς εκδόσεις μεμονωμένων εκκλησιαστικών ύμνων

*ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ: Κασσιανή, τροπάριον για αντρική χορωδία, Φίλιππος Νάκας. (από την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία)

*ΤΟΜΠΟΛΗΣ ΣΩΖΟΣ: Τροπάριον της Κασσιανής, ; Κύπρος 1986.

ΜΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

γ) Από τα βιβλία:

* ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ: Η αρμονική πολυφωνία στα Επτάνησα, Αλκυών, Αθήνα 1997.

Παρατίθενται οι παρτιτούρες ενός ΣΕ ΥΜΝΟΥΜΕΝ του Τζανή Μεταξά και ενός ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ του Γεωργίου Σολωμού.

δ) Από τις συλλογές διαφόρων έργων του ίδιου συνθέτη:

* ΠΑΧΤΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: Ἀπόλλων Μουσηγέτης, Κων/πολις 1910.

* ΡΕΜΑΝΤΑΣ Α. - ΖΑΧΑΡΙΑΣ Π.: Ἀρίων, ἡ μουσικὴ τῶν Ἑλλήνων ὡς διεσώθη ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς σήμερον, τύποις Ἐπαμ. Ζαγκουρόγλου, Ἀθῆναι 1917.

*ΒΑΜΒΟΥΔΑΚΗΣ, ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ : Νέα Ἀνθολογία: περιέχουσα μουσικὰ μαθήματα πάσης ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθία καὶ ἁρμονικὰ τινὰ τοιαῦτα, Σάμος Βαθύ- Ἰερουσαλήμ 1921. (σε βυζαντινή σημειογραφία !)  

*   *   *

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι στις Η.Π.Α., εκτός από τις παλαιότερες, κλασικές πλέον εκδόσεις των Ρουμπάνη, Αναστασίου, Βρυωνίδη (που αναφέρει και ο Φιλόπουλος), κυκλοφορούν πάρα πολλές σύγχρονες εκδόσεις πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής, κάποιες δίγλωσσες (ελληνικά -αγγλικά), κάποιες μόνο στα αγγλικά. Τα τελευταία χρόνια -δυστυχώς για την ελληνική γλώσσα- γίνεται μια εκτεταμένη προσπάθεια μετάφρασης των εκκλησιαστικών μας ύμνων στα αγγλικά, έτσι που να ταιριάζουν στις παραδοσιακές βυζαντινές μελωδίες. Για τη διατήρηση της ιερής Ελληνικής Γλώσσας ούτε λόγος...

Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε:
http://churchmusic.goarch.org/publications/availablemusic/liturgysettings

*   *   *

---

Πολύ μεγάλο μέρος αυτής της μουσικής κληρονομιάς παραμένει ακόμα ανέκδοτο, όπως για παράδειγμα του έργο του Αλ. Κατακουζηνού, του Θ. Πολυκράτη, του Πλάτωνος Ρούγκα, του Παναγιώτη Γλυκοφρίδη, μέρος του έργου του Σπυρίδωνος Σπάθη. κ.ά. Αναφέραμε μόνον τους σπουδαιότερους.