Βιβλιογραφία της ελληνικής πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής

Σημαντικός οδηγός είναι το βιβλίο του
Γιάννη Φιλόπουλου (1944-2004):

«Σπουδή στη μουσική βιβλιογραφία της ελληνικής πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής» Εκδόσεις Νεφέλη 1996.

Ωστόσο, είτε λόγω του έτους έκδοσης του συγκεκριμένου βιβλίου είτε λόγω ανεπαρκούς πληροφόρησης παραλήφθηκαν κάποιες εκδόσεις. Έτσι κοντά σε όσες αναφέρονται στο χρήσιμο αυτό βιβλίο προσθέτουμε και τις εξής σαν συμπλήρωμα:

ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

α. Αυτοτελείς εκδόσεις συλλογών εκκλησιαστικών ύμνων

*ΚΑΨΑΣΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ: «Ο Ακάθιστος Ύμνος», διὰ τετράφωνον χορόν, Ἀθῆναι 1954. 

*ΚΑΡΠΟΔΙΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ: Επιλογή ΙΙΙ, 36 μελωδίες της παραδοσιακής εκκλησιαστικής μουσικής για τετράφωνη μικτή χορωδία, Φίλιππος Νάκας, 1993. 

*ΤΟΜΠΟΛΗΣ ΣΩΖΟΣ: Η Θεία Λειτουργία του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη μικτή χορωδία, ; Κύπρος ; 1983.

*ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: VI. Ακολουθία του αρραβώνος (για 4 φωνη μεικτή χορωδία), Νέα Υόρκη, 1944.

*ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: IV. Η Αγία και Μεγάλη Τρίτη (για 4φωνη μεικτή χορωδία), Νέα Υόρκη, 1945.

*ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: V. Η Αγία και Μεγάλη Πέμπτη (για 4φωνη μεικτή χορωδία), Νέα Υόρκη, 1949.

*TRIANTE C. KEFALAS: «Η Θεία Λειτουργία»», Boston, Mass: Sheldon Press, 1938. (για 4φωνη μεικτή χορωδία, στα ελληνικά)
Ο Triante C. Kefalas (1890;-;) υπήρξε λαμπρός Ελληνοαμερικανός δραματικός τενόρος και δάσκαλος της μουσικής, που σταδιοδρόμησε στις Η.Π.Α. Γεννήθηκε στην Ελλάδα. Σπούδασε στην "Dueheana Opera School" επί 6 χρόνια και μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του έδωσε ρεσιτάλ και συναυλίες. Έζησε στη Βοστώνη, όπου δίδαξε επί 12 χρόνια μουσική και στο Σικάγο. Στη Βοστώνη επεξεργάστηκε τη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου για τετράφωνη μεικτή χορωδία. Ανέλαβε μάλιστα τη διοργάνωση πολλών χορωδιών της ευρύτερης περιοχής, κερδίζοντας τον τίτλο του «Διοργανωτή χορωδιών στη Νέα Αγγλία». Το έργο του, που είναι σχετικά εύκολο στην εκτέλεση, έτυχε ευμενούς κριτικής από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα, ο οποίος, όταν το άκουσε, δήλωσε με ικανοποίηση ότι «ανταποκρίνεται απόλυτα στην εκκλησιαστική μας παράδοση». Η εργασία του Kefalas είναι σημαντική και από  ιστορικής πλευράς, αφού πρόκειται για τηνπρώτη έκδοση ελληνορθόδοξης πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής που έγινε στις Η.Π.Α, εντελώς άγνωστη στην Ελλάδα. Κάποιες παρτιτούρες ύμνων του υπάρχουν εδώ http://www.boston.churchmusic.goarch.org/resources/music.html. Βιογραφικά στοιχειά αντλήσαμε από εδώ http://www.boston.churchmusic.goarch.org/assets/files/Mini%20Acouste%20Key%202011-09.pdf.

*ΤΡΙΑΝΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: Ύμνοι της θείας λειτουργίας και άλλων ιερών ακολουθιών για 4φωνη ανδρική χορωδία. Πάτρα 2002 (έκδοση εκτός εμπορίου, φωτοτυπική ανατύπωση αυτόγραφων του συνθέτη).

*ΧΑΤΖΗΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΝΙΚΟΣ: Εκκλησιαστικοί Ύμνοι, επιμέλεια Αντωνίου Σαμαρτζή, μουσικός εκδοτικός οίκος «Γαϊτάνου» Κοκονέτση. (Για τετράφωνη ανδρική χορωδία. Δυστυχώς πρόκειται για μέρος του έργου του Χατζηαποστόλου, αφού σε σχετικό λήμμα του ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ της Εκδοτικής Αθηνών, αναφέρονται ακολουθίες και ύμνοι οι οποίοι στην εν λόγω έκδοση δεν υπάρχουν).

*VRIONIDES CHRISTOS: Byzantine Hymnology, the divine services of the Greek Orthodox Church, Literary Licencing.

[Πρόκειται για σύγχρονη συγκεντρωτική έκδοση (φωτοτυπική ανατύπωση) ύμνων διασκευασμένων από το Χρήστο Βρυωνίδη (1894-1961) με ελληνικούς στίχους και λατινικούς φωνητικούς χαρακτήρες. Περιλαμβάνει πληθώρα ύμνων από διάφορες ακολουθίες για μικτή χορωδία, συνοδεία οργάνου, άλλους σε απλή τριφωνία ή τετραφωνία, άλλους με ισοκράτημα (ο α΄ ήχος) και άλλους (ιδίως της Θείας Λειτουργίας σε μια πιο προωθημένη τετράφωνη αρμονία. Γενικότερα όμως κινείται στο ύφος της σχολής Σακελλαρίδη- Καψάσκη).    

***Υπάρχει ακόμη και μία ιδιότυπη έκδοση της Θείας Λειτουργίας σε μέλος του Θεμιστοκλή Πολυκράτη, που έγινε στις Η.Π.Α. το 1954. Στον τίτλο ωστόσο αναφέρεται λανθασμένα ως μόνος συνθέτης ο Ιωάννης Σακελλαρίδης (John Theodore [sic] Sakellarides) και οι διάφοροι διασκευαστές που μετέγραψαν τους ύμνους για μεικτή χορωδία (Kamilerie, Economou, Kermizis) . Ο μόνος όμως ύμνος που ανήκει στον Ιωάννη Σακελλαρίδη είναι ένα το «Σὲ ὑμνοῦμεν» (σελ, 14). Η έκδοση υπάρχει εδώ http://orthodoxmusic33.weebly.com/original-liturgies.html
 

β. Αυτοτελείς εκδόσεις μεμονωμένων εκκλησιαστικών ύμνων

*ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ: Κασσιανή, τροπάριον για αντρική χορωδία, Φίλιππος Νάκας. (από την ομώνυμη κινηματογραφική ταινία)

*ΤΟΜΠΟΛΗΣ ΣΩΖΟΣ: Τροπάριον της Κασσιανής, ; Κύπρος 1986.

ΜΗ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

γ) Από τα βιβλία:

* ΡΑΥΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ: Η αρμονική πολυφωνία στα Επτάνησα, Αλκυών, Αθήνα 1997.

Παρατίθενται οι παρτιτούρες ενός ΣΕ ΥΜΝΟΥΜΕΝ του Τζανή Μεταξά και ενός ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ του Γεωργίου Σολωμού.

δ) Από τις συλλογές διαφόρων έργων του ίδιου συνθέτη:

* ΠΑΧΤΙΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: Ἀπόλλων Μουσηγέτης, Κων/πολις 1910.

* ΡΕΜΑΝΤΑΣ Α. - ΖΑΧΑΡΙΑΣ Π.: Ἀρίων, ἡ μουσικὴ τῶν Ἑλλήνων ὡς διεσώθη ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς σήμερον, τύποις Ἐπαμ. Ζαγκουρόγλου, Ἀθῆναι 1917.

*ΒΑΜΒΟΥΔΑΚΗΣ, ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ : Νέα Ἀνθολογία: περιέχουσα μουσικὰ μαθήματα πάσης ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθία καὶ ἁρμονικὰ τινὰ τοιαῦτα, Σάμος Βαθύ- Ἰερουσαλήμ 1921. (σε βυζαντινή σημειογραφία !)  

*   *   *

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι στις Η.Π.Α., εκτός από τις παλαιότερες, κλασικές πλέον εκδόσεις των Ρουμπάνη, Αναστασίου, Βρυωνίδη (που αναφέρει και ο Φιλόπουλος), κυκλοφορούν πάρα πολλές σύγχρονες εκδόσεις πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής, κάποιες δίγλωσσες (ελληνικά -αγγλικά), κάποιες μόνο στα αγγλικά. Τα τελευταία χρόνια -δυστυχώς για την ελληνική γλώσσα- γίνεται μια εκτεταμένη προσπάθεια μετάφρασης των εκκλησιαστικών μας ύμνων στα αγγλικά, έτσι που να ταιριάζουν στις παραδοσιακές βυζαντινές μελωδίες. Για τη διατήρηση της ιερής Ελληνικής Γλώσσας ούτε λόγος...

Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε:
http://churchmusic.goarch.org/publications/availablemusic/liturgysettings

*   *   *

---

Πολύ μεγάλο μέρος αυτής της μουσικής κληρονομιάς παραμένει ακόμα ανέκδοτο, όπως για παράδειγμα του έργο του Αλ. Κατακουζηνού, του Θ. Πολυκράτη, του Πλάτωνος Ρούγκα, του Παναγιώτη Γλυκοφρίδη, μέρος του έργου του Σπυρίδωνος Σπάθη. κ.ά. Αναφέραμε μόνον τους σπουδαιότερους.